ไมเคิล ดัมเมทท์กับสัจนิยมและปฏิสัจนิยม

ทรรศนะหนึ่งที่น่าสนใจมากและมีอิทธิพลในวงการปรัชญาภาษา ได้แก่เรื่อง semantic antirealism ของไมเคิล ดัมเมทท์ Semantic antirealism แปลเป็นไทยได้ว่า “ปฏิสัจนิยมเชิงอรรถศาสตร์” ซึ่งเป็นทรรศนะที่ถือว่า ไม่มีความเป็นจริงที่เป็นภววิสัยในเชิงอรรถศาสตร์

ก่อนที่เราจะเข้าใจประเด็นนี้ เราต้องพูดเกี่ยวกับสัจนิยมกับปฏิสัจนิยมเสียก่อน สัจนิยมหรือ realism คือทรรศนะที่ถือว่า มีความเป็นจริงอยู่ต่างหากจากจิตผู้คิดของเรา นั่นคือเป็นทรรศนะนี้เน้นเรื่อง “ความเป็นจริง” (reality) ของสิ่งต่างๆ โดยทั่วไปทรรศนะที่ขัดแย้งกับ realism ก็มักจะเป็น idealism ซึ่งถือว่า สิ่งต่างๆนั้นแท้ที่จริงแล้วเป็นเพียงภาพสะท้อนของจิต หรือเป็นผลงานสร้างสรรค์ของจิต (เช่นในปรัชญาของ Berkeley) เรื่องความแตกต่างระหว่างสองทรรศนะนี้เป็นสิ่งที่มีมาตลอดในอภิปรัชญา เปลโตจะถือว่า เป็นชาวสัจนิยมในกรณีของสิ่งต่างๆในโลกของแบบ (คือถือว่าเป็นจริงจริงๆ) ส่วนบรรดา materialist ทั้งหลายจะถือว่าเป็น realist ในกรณีของสิ่งต่างๆในโลกนี้

ส่วนคำว่า “ปฏิสัจนิยม” หรือ antirealism (บางทีเขียนว่า anti-realism) นั้นเป็นคำกลางๆ ที่ใช้เรียกทรรศนะต่างๆที่ขัดแย้งกับ realism นั่นคือ เราถือว่า idealism เป็น antirealism ทรรศนะหนึ่ง แต่ฝ่ายจิตนิยมเขาก็อาจอ้างได้ว่า ทรรศนะของเขาก็เป็นสัจนิยม เพราะเขาถือว่า จิตเป็นความจริงแท้ นั่นคือเขาไม่ได้ปฏิเสธความจริงแท้ เพียงแต่เขาบอกว่า ความจริงแท้ที่ว่านันไม่ใช่อะไรอื่นอกจากจิต

อย่างไรก็ตาม antirealism จะถือว่า ความเป็นจริงแท้นั้นไม่มีอยู่จริงอย่างเป็นภววิสัย (คือไม่ขึ้นกับผู้รับรู้) เป็นทรรศนะนี้ขัดแย้งและปฏิเสธสัจนิยมโดยตรง

ทีนี้ดัมเมทท์เสนอทรรศนะของเขาในบริบทของอรรถศาสตร์ นั่นคือเขากล่าวว่า มีประโยคบางประโยคที่ไม่สามารถตัดสินค่าความจริงได้ และเมื่อตัดสินค่าความจริงไม่ได้ เราก็บอกไม่ได้ว่าประโยคหรือประพจน์นั้นเป็นจริงหรือเป็นเท็จ และการที่ประพจน์นี้ไม่มีค่าความจริง เป็นคุณสมบัติของประพจน์นั้นเอง ตราบเท่าที่เรายังตรวจสอบไม่ได้ว่าประพจน์เป็นจริงหรือเท็จ ตราบนั้นเราก็ต้องรับว่าประพจน์นั้นๆไม่มีค่าความจริงอยู่ในตัว

การที่ประพจน์ไม่มีค่าความจริงฟังดูไม่เห็นแปลกอะไร แต่จริงๆแล้ว ดัมเมทท์กำลังเสนอความคิดที่สวนกระแส และเป็นความคิดที่รุนแรงมาก การที่ประพจน์ไม่มีค่าความจริงเมื่อเราไม่รู้ (หรือยังไม่รู้) ว่ามันเป็นจริงหรือเท็จ หมายความว่า เมื่อเรายังไม่รู้ ความเป็นจริงที่ประพจน์นั้นๆบ่งถึง ก็ย่อมตัดสินไม่ได้ไปด้วยว่าเป็นอย่างไร เนื่องจากภาษาสะท้อนโลก (หรือภาษาบรรยายสถานการณ์ได้ตรงกับโลก) การที่ประพจน์ใดประพจน์หนึ่งไม่มีค่าความจริงนั้น หมายความว่า ความเป็นจริงที่ภาษานั้นสะท้อนออกมา ก็ย่อมต้องถูก “แขวน” ไปด้วย คือในความเป็นจริง ความเป็นจริงที่ระบุโดยประพจน์ที่ตัดสินค่าความจริงไม่ได้นั้น จะระบุออกมาไม่ได้เลยว่าเป็นอย่างไร นั่นคือจะเป็นอะไรที่แขวนเอาไว้ ซึ่งแสดงว่าจะเป็นอย่างใดอย่างหนึ่งก็ไม่ใช่ทั้งสิ้น หรือพูดให้ง่ายๆก็คือว่า หากเรามีประพจน์ที่บอกไม่ได้ว่าจริงหรือเท็จ ประพจน์นั้นก็ย่อมไม่มีค่าความจริง นั่นคือความเป็นจริงที่ประพจน์นั้นระบุถึง ไม่สามารถเกี่ยวข้องอะไรกับเราได้เลย เสมือนว่าความเป็นจริงนั้นไม่มีอยู่ (ความจริงจะพูดว่าไม่มีอยู่ก็ยังไม่ได้ เพราะหากไม่มีอยู่แบบตรวจสอบได้ (เช่นตรวจสอบได้ว่าเป็นเท็จ) ก็ย่อมทำให้ประพจน์มีค่าความจริงเป็นเท็จ แต่ในกรณีนี้เราพูดว่า ในกรณีของประพจน์ที่ตรวจสอบค่าความจริงไม่ได้ ความเป็นจริงที่เป็น truth condition ให้แก่ประพจน์นั้นๆ ไม่มีความหมาย ไม่มีบทบาทอะไรทั้งสิ้น)

ตัวอย่างหนึ่งที่จะทำให้เรื่องนี้ง่ายขึ้นก็คือว่า ปกติเรามักจะมีสามัญสำนึกว่า ประพจน์ใดๆก็ตามจะต้องเป็นจริงหรือเป็นเท็จอย่างใดอย่างหนึ่งเสมอ (กฎสองค่าความจริง) แม้กระทั่งประพจน์ที่เรายังไม่รู้ว่าจริงหรือเท็จ เราก็ยังเชื่อว่า จริงๆแล้วมันต้องเป็นจริงหรือเป็นเท็จอย่างใดอย่างหนึ่ง ตัวอย่างเช่น

(1) มีมนุษย์คนหนึ่งหน้าตาเหมือนพิชญพงษ์ อาศัยอยู่ในเอกภพขนาน

“เอกภพขนาน” หรือ parallel universe ได้แก่เอกภพอีกระบบหนึ่ง ซึ่งอยู่คู่ขนานกับของเรา ที่นักฟิสิกส์บางกลุ่มบอกว่ามีอยู่จริง แต่ประเด็นของเราก็คือว่า เรายังไม่มีวิธีการใดที่จะตรวจสอบได้โดยวิธีการทางประสาทสัมผัส ว่า (1) เป็นจริงหรือไม่ แต่อย่างไรก็ตาม เราเชื่อว่า หากมีเอกภพขนานจริง (1) ก็ต้องเป็นจริงหรือเป็นเท็จอย่างใดอย่างหนึ่ง คือจะมีมนุษย์ที่หน้าตาเหมือนพิชญพงษ์ หรือไม่มี ไม่มีทางเป็นอย่างอื่นนอกจากนี้ แม้ว่าเรายังไม่รู้ว่าอะไรเป็นอะไร แต่เราเชื่อว่า มันจะต้องเป็นอย่างใดอย่างหนึ่งในสองอย่างนี้ แนวคิดนี้เรียกว่า “สัจนิยมเชิงอรรถศาสตร์” เนื่องจากถือว่า เงื่อนไขความจริงของประพจน์จะต้องมีอยู่หรือไม่มีอยู่อย่างใดอย่างหนึ่งโดยแน่ชัด นั่นคือมีความเป็นจริงอยู่ ที่ทำให้ (1) เป็นจริงหรือเท็จ โดยไม่ขึ้นกับว่า เรารู้ได้หรือไม่ได้

แต่ดัมเมทท์เสนอแนวคิดที่บอกว่า ไม่เป็นเช่นนั้น ดังนั้นทรรศนะของดัมเมทท์จึงเป็น “ปฏิสัจนิยมเชิงอรรถศาสตร์” นั่นคือ ดัมเมทท์บอกเราว่า เมื่อเราไม่รู้ว่า (1) เป็นจริงหรือเท็จ สถานการณ์ที่ (1) พูดถึงก็ย่อมบอกไม่ได้ว่ามีอยู่หรืไม่มีอยู่ พูดอีกอย่างหนึ่งก็คือว่า แทนที่ดัมเมทท์จะคิดแบบชาวสัจนิยม ที่คิดว่าแม้ว่ามนุษย์จะไม่มีความรู้ (หรือยังไม่มีความรู้) ว่า (1) เป็นจริงหรือเท็จก็ตาม แต่ (1) จะต้องเป็นจริงหรือเป็นเท็จในตัวของมันอยู่แล้ว ไม่ขึ้นกับมนุษย์ แต่ดัมเมทท์บอกว่า ไม่เป็นอย่างนั้น (1) จะมีค่าความจริงเมื่อและต่อเมื่อเรารู้ว่ามันเป็นจริงหรือเท็จ ในเมื่อเรายังไม่รู้ ก็แสดงว่า (1) ไม่มีค่าความจริง นั่นคือสถานการณ์ที่ (1) ระบุถึงจะทำให้ประพจน์เป็นจริงหรือเท็จ จะขึ้นอยู่กับว่า เรารู้ได้หรือไม่ได้ว่าประพจน์นี้เป็นจริงหรือเท็จ พูดง่ายๆก็คือว่า สถานการณ์ของโลกขึ้นอยู่กับสภาพความรู้ของเรานั่นเอง

นิสิตลองคิดเรื่องนี้มากๆ แล้วเขียน comments